Υλικά και σκόνες αγιογραφίας

Όλα ανεξαιρέτως τα χρώματα για ζωγραφική ή βάψιμο αποτελούνται απαραίτητα από δύο κυρίως μέρη: το ένα είναι η χρωστική ουσία, η οποία είναι συνήθως κάποιο παράγωγο μετάλλου που εξορύσσεται από το υπέδαφος ή κατασκευάζεται τεχνητώς στο εργαστήριο (είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν φυτικά χρώματα για ζωγραφική, εκτός από 1-2 χρωστικές) και το άλλο μέρος είναι η κόλλα, το συνδετικό μέσον που είναι απαραίτητο για να κολλήσει και να σταθεί το χρώμα πάνω στην επιφάνεια που βάφουμε ή ζωγραφίζουμε. Τα πλαστικά ή τα ακρυλικά χρώματα για παράδειγμα που βάφουμε τους τοίχους περιέχουν κόλλα συνθετική ακρυλική ή πλαστική, τα ελαιοχρώματα περιέχουν λάδι κ.ο.κ.  Οι σκόνες στη μείξη τους με αυγό καταλήγουν να γίνουν ένα σκληρό υλικό που δεν μπορεί να σταθεί σε μαλακό υλικό όπως είναι ο μουσαμάς (ιδιαίτερα αυτός του εμπορίου, που για να μπορεί να τυλίγεται σε ρολά, ασταρώνεται με ακρυλικής βάσης μπογιά) οπότε οι αγιογράφοι παραδοσιακά χρησιμοποιούν ως επι το πλείστον ξύλο το οποίο συνήθως κατεργάζονται με επίσης σκληρά αστάρια με βάση συνήθως κόλλες με κάποια βάση (κιμωλία συνήθως, η και γύψο μερικές φορές) και κάποια χρωστική (σκόνη λευκού τιτανίου η τσίγκου είναι αυτά που συνήθως χρησημοποιούνται στη ζωγραφική, όμως οι αγιογράφοι χρησιμοποιούν σχεδόν πάντα σκούρο υπόστρωμα σεβόμενοι την παραδοσιακή τεχνική της τέμπερας "από το σκούρο προς το ανοιχτό"). Οι βυζαντινοί αγιογράφοι, στις φορητές εικόνες, χρησιμοποιούσαν χρώματα σε σκόνη με συνδετικό υλικό τον κρόκο αυγού, γνωστά σαν αυγοτέμπερα (ενώ οι τέμπερες έχουν σαν συνδετικό υλικό την αραβική γόμα).Οι χρωστικές σε σκόνη ήταν φυσικές και προέκυπταν από επεξεργασία πετρωμάτων, φυτών, κλπ ενώ κάποιες προέρχονταν και από έντομα (κόκκινο κιννάβαρι).

Πολλά χρώματα που προέρχονταν από ορυκτά περιείχαν υδράργυρο ή μόλυβδο ή άλλα τοξικά και αντικαταστάθηκαν από φυτικά ή ζωικά ή τεχνητά χρώματα πχ Το κόκκινο Vermilion παραγόταν και από το ορυκτό θειούχου υδραργύρου cinnabar , που λόγω της τοξικότητάς του, αργότερα, αντικαταστάθηκε από αντίστοιχα φυτικά, όπως και από το κιννάβαρι που δίνει ένα έντομο, που λέγεται κέρμης. Υπάρχει και τεχνητό υποκατάστατο που μιμείται τις χρωματικές ιδιότητες του αυθεντικού Vermilion. Η ώχρα πάλι προέρχεται από σιδηρούχο άργιλο και το μπλε ultramarine από το λάπις.
Αν και παραδοσιακά οι αγιογράφοι δεν παίρνουν συνήθως ιδιαίτερα μέτρα προστασίας από τις χρωστικές ύλες, μερικές από αυτές είναι αρκετά τοξικές και συστήνεται ιδιαίτερη προσοχή στο να μην τις εισπνεύσει αυτός που τις χρησιμοποιεί, όπως και η αποφυγή επαφής της καθαρής σκόνης με τα μάτια. (Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί αγιογράφοι, όπως και ο Καραβάτζιο, που ζωγράφιζαν στους θόλους κάποια στιγμή τυφλωθήκαν).Αν και η κατάσταση έχει καλυτερεύσει, χρώματα με βάση το χρώμιο, το κάδμιο, τον υδράργυρο ή το μόλυβδο πάντα είναι επικίνδυνα, και δε θα ήταν περιττή η χρήση μιας μάσκας η ενός μαντιλιού σε περίπτωση της χρησιμοποίησής τους.

Η παλέττα του αγιογράφου  μπορεί να είναι λιγότερο (βασικά χρώματα) ή περισσότερο περιορισμένη (τετραχρωμία) ή και απεριόριστη.

Παράδειγμα βασικής παλέτας χρωμάτων  θα μπορούσε να είναι :

Λευκό, Μαύρο, Ουλτραμαρίν Μπλε, Κιννάβαρι, Πράσινο Τσιμέντου, Ώχρα, Κίτρινο Καδμίου, Λεμονί και Χονδροκόκκινο.

Τα χρώματα της τετραχρωμίας:  Κίτρινη Ώχρα , Χονδροκόκκινο, Μαύρο και Λευκό.  

Τα πράσινα, μωβ και  μπλε συνθέτονται  αν αναμείξουμε μαύρο, κίτρινη ώχρα και λίγο άσπρο για να πάρουμε ένα σεμνό πράσινο, μιας και το μαύρο ήδη μπλεδίζει. Αν αναμείξουμε κόκκινη ώχρα, λευκό και λίγο μαύρο παίρνουμε ένα απαλό μωβ. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε χρώμα αρκεί να το αναμείξουμε με κάποιο από τα 4 παραπάνω χρώματα και μάλιστα το <<ξένο>> αυτό χρώμα σε αρκετά μικρότερη ποσότητα απ' ότι τα χρώματα της τετραχρωμίας. Ας έχουμε υπ'όψιν ότι κάποια χρώματα είναι πιο τετραχρωμικά από κάποια άλλα.

Αποχρώσεις χρωμάτων σε μορφή σκόνης για τους αγιογράφους:

 titanium white - cadmium yellow - french primery yellow - lemon yellow - deep cadmium yellow - indian yellow - cadmium orange - light cadmium red - deep cadmium red - ercolano orange - cardinal red - ercolano blue - zinc white - cromium oxyd - absinth green - oriental green - yellow ochre - cadmium green - red ochre - red earth - yellow earth - ercolano red - earth green - green umber - burnt umber - pouzzoles red - mars black - ivory black

Για την εφαρμογή της λεγόμενης χρυσοκονδυλιάς αντί αυγοτέμπερας χρησιμοποιούμε είτε 

1. υγρό ακρυλικό χρυσόχρωμα, το οποίο διαλύεται με νερό και στο οποίο προσθέτουμε λευκό και λίγη ώχρα κίτρινη και περνάμε μια φορά τις χρυσοκονδυλιές  μέχρι να στρώσουν. Έπειτα αν θέλουμε περνάμε από πάνω σκέτο πηχτό χρυσόχρωμα,  για να αποκτήσουν επιπλέον λάμψη. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε, αν έχουμε χρυσό σε σκόνη, που καλό είναι να αναμειχθεί με πρώτη ύλη πλαστικού, αλλά γίνεται και με αυγό.

2. κόλλα μιξιόν μισής ώρας, στην οποία προσθέτουμε νερό και περιορισμένα τόσο λευκό και ώχρα κίτρινη, ώστε να δουλεύεται άνετα και να φαίνεται το σημείο που περνάμε. Πολύ  μεγάλη ποσότητα των χρωμάτων αυτών στο μείγμα μειώνει την κολλητική του ικανότητα. Μετά από 20 ΄ μπορούμε να κολλήσουμε το φύλλο χρυσού και να καθαρίσουμε με πινέλο.

Οι αυγοτέμπερες  επιστρώνονται επάνω σε λείες ή λιγότερο λείες επιφάνειες, όπως το ξύλο, το χαρτί, ο μουσαμάς και ο τοίχος. Για τα δύο πρώτα αραιώνονται με κρόκο αυγού και ξύδι, ίσως και λίγο απεσταγμένο νερό και στεγνώνουν γρήγορα, επιτρέποντας πολλές αλλά και γρήγορες επιστρώσεις. Σκόνες που δε διαλύονται εύκολα δουλεύονται πολύ καλά αν αναμίξουμε καθαρό οινόπνευμα και απεσταγμένο νερό σε αναλογία των δύο τελευταίων 50:50 πριν την πρόσθεση του συνδετικού μέρους (αυγού, ακρυλικής κόλας κλπ). Χρωστικές που έχουν τέτοια συμπεριφορά είναι το μπλε της πρωσσίας και οι αλιζαρίνες (σκούρεςκαι ανοιχτές).

Οι χρωστικές σε σκόνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με άλλα συνδετικά υλικά, όπως ψυχρές διάφανες κόλλες, λάδια κλπ.

Η αγιογραφία επάνω στον τοίχο γίνεται με διάφορους τρόπους. Οι περισσότερες Βυζαντινές τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα σε άριστη κατάσταση έχουν γίνει με τη μέθοδο της νωπογραφίας (Fresco). Στους Βυζαντινούς χρόνους οι εκκλησίες χτίζονταν με πέτρα, ασβέστη, και άμμο. Η αγιογραφία γινόταν ταυτόχρονα με το σοβάντισμα με ένα κονίαμα το οποίο περιείχε ασβέστη, άμμο, άχυρο και λινάρι.  Οι τοιχογραφίες που έγιναν με αυτή την τεχνική έχουν μία ξεχωριστή βελούδινη όψη και αντέχουν τόσο στο χρόνο όσο και την υγρασία.

Τοιχογραφία μπορεί να γίνει και πάνω σε στεγνό τοίχο. Τρίβεται ο τοίχος με χονδρό γυαλόχαρτο, πλένεται με νερό και σαπούνι και όταν στεγνώσει περνιέται με ένα χέρι κόλλα. Έπειτα γίνεται η αποτύπωση από το χαρτί του προσχεδίου στον τοίχο. Αυτός ο τρόπος αγιογράφησης αποφεύγεται σε εκκλησίες που αγιογραφούνται πολλά χρόνια μετά την κατασκευή τους, επειδή οι τοίχοι έχουν διαποτιστεί με κάπνα και λάδια, που είναι δύσκολο να απομακρυνθούν. Έτσι τα χρώματα δεν απορροφώνται σε βάθος αλλά παραμένουν στην επιφάνεια και με την πάροδο του χρόνου τα λάδια που δεν ήταν δυνατόν να απομακρυνθούν βγαίνουν στην επιφάνεια και αλλοιώνουν τά χρώματα.

Η επιτοίχια αγιογραφία, γίνεται εδώ και αρκετά χρόνια σε καμβά. Κατόπιν, ο καμβάς επικολλάται στον τοίχο και εκεί, επί τόπου, γίνεται το τελικό φινίρισμα. Αυτή η τεχνική επικράτησε επειδή το αποτέλεσμα κρίθηκε πιο ανθεκτικό από την κατ' ευθείαν αγιογράφηση, για όλους τους παραπάνω λόγους.

Για να φτιάξουμε το μείγμα της αυγοτέμπερας

Παίρνουμε 3-4 αυγά ή όσα νομίζουμε ότι μας χρειάζονται για τη δουλειά μας και ξεχωρίζουμε τους κρόκους σε χωριστό δοχείο. Προσθέσουμε μια ποσότητα ξυδιού που να είναι σχεδόν η μισή από αυτήν των κρόκων (κάποιοι βάζουν και περισσότερο), ανακατεύουμε καλά με ένα πιρούνι. Έτσι σπάνε οι μεμβράνες των κρόκων και γίνονται ένα ομοιογενές υγρό. Το σουρώνουμε, ώστε να μείνει ο καθαρός κρόκος με το ξύδι, χωρίς βλέννες και μεμβράνες, που μπορεί να κάνουν να σπάσει, δηλαδή, «κρακελάρει» το χρώμα. Το μείγμα αυτό είναι το συνδετικό μέσον (medium) της αυγοτέμπερας. Μπορούμε να προσθέσουμε αιθέριο έλαιο λεβάντας ή κέδρου για προστασία από μύγες και ζωύφια, σε αναλογία (όσοι κρόκοι, τόσες σταγόνες έλαιο).

Εναλλακτικά αντί για ξύδι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λευκό κρασί (όχι ρετσίνα). Γενικά το ξύδι ή το κρασί δεν είναι τελείως απαραίτητα στο μίγμα και αν θέλουμε μπορούμε να τα παραλείψουμε και τελείως αντικαθιστώντας το με νερό απιονισμένο. Αν χρησιμοποιηθεί νερό βρύσης μπορεί να προκληθεί κροκίδωση στο μείγμα. Το ξύδι ή το κρασί χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά του αυγού και για να το κάνουν  πιο ρευστό και ευκολοδούλευτο. Ιδιαίτερα το καλοκαίρι είναι μάλλον απαραίτητο να τα χρησιμοποιήσουμε μέσα στο μίγμα μας. Για την καλύτερη συντήρηση βέβαια της αυγοτέμπερας  συνιστάται να φυλάσσουμε το μίγμα στο ψυγείο τις ώρες που δεν δουλεύουμε. Καλό είναι να το βάλουμε σε ένα από αυτά τα πλαστικά μπουκαλάκια που έχουν πώμα με μύτη και διατίθενται συνήθως στα φαρμακεία, γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να ρίχνουμε το αυγό σταγόνα-σταγόνα σε μικρές ή μεγάλες ποσότητες διευκολύνοντας μας κατά πολύ σε σχέση με άλλα δοχεία.

Τώρα αυτό που μένει είναι να αναμίξουμε το αυγόξυδο με τη σκόνη αγιογραφίας, δηλαδή το χρώμα. Σε μία παλέτα βάζουμε λίγο χρώμα σε σκόνη και προσθέτουμε και μια μικρή σχετικά ποσότητα αυγού. Οι αναλογίες δεν μπορούν να είναι ακριβείς γιατί αλλάζουν ανάλογα με το πόσο πηχτό θέλουμε να είναι το χρώμα μας ή πόσο νερουλό. Απαιτεί δοκιμή και αρκετές προσπάθειες για να καταλάβουμε ακριβώς τι αναλογίες αυγού και χρώματος πρέπει κάθε φορά να βάζουμε. Για να γίνει το χρώμα μας πηχτό θέλουμε λιγότερο αυγό, ίσως όσο φαίνεται περίπου το χρώμα μέσα στην παλέτα άλλο τόσο περίπου ή λίγο λιγότερο να είναι το αυγό. Αν θέλουμε νερουλό, διάφανο χρώμα τότε προσθέτουμε περισσότερο αυγό και λίγο ή περισσότερο νερό (απιονισμένο κατά προτίμηση), προσέχοντας όμως να μην αδυνατίσουμε πάρα πολύ το μίγμα μας με υπερβολικό νερό. Μία συμβατική αναλογία για αυγοτέμπερα είναι ίσα μέρη  κρόκου-απιονισμένου νερού-λευκού ξυδιού και χρωστικής σκόνης.

(Πηγή: https://www.orthodox-icon.gr)

Τα πινέλα της αγιογραφίας

Φορητή εικόνα

Τα πινέλα φυσικής τρίχας kolinsky είναι πινέλα που κατασκευάζονται από το χειμερινό τρίχωμα του αρσενικου Kolinsky, ενός είδους νυφίτσας της Σιβηρίας που εκτρέφεται στην περιοχή Κόλα . Το τρίχωμα της ουράς θεωρείται ως το καλύτερο  ποιοτικά και με αυτό φτιάχνονται πινέλα υψηλών προδιαγραφών. Εσφαλμένα τα πινέλα αναφέρονται κατασκευασμένα απο red sable/σαμούρι , μιας και η Ζιμπελίνα (Sable)  είναι ένα συγγενές, αλλά διαφορετικό είδος, της οικογένειας των μουστελιδών,  που περιλαμβάνει επίσης βιζόν, κουνάβια, βύδρες κα. και το οποίο εκτρέφεται για  την πανάκριβη γούνα του. 
Αυτό που κάνει τα πινέλα kolinsky διαφορετικά είναι η ίδια η σύσταση της τρίχας. Επιτρέπει την καλύτερη δυνατή απορρόφηση και εναπόθεση της χρωστικής και έχει υπερέχουσα ελαστικότητα και αντοχή. Λόγω της εξαιρετικής απορροφητικότητας και απαλότητας της γραφής τους, αυτά τα πινέλα ταυτίστηκαν με τις ακουαρέλες και τις λαζούρες.
Όμως δεν είναι όλα τα πινέλα που αναγράφουν Kolinsky ή Red Sable ίδια.
Υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες, ποιότητες και κατασκευαστές πινέλων, με τον κανόνα : ''ό,τι πληρώνεις παίρνεις''. Η ποιότητα διαφέρει ανάλογα από ποιό μέρος της ουράς έχει παρθεί το τρίχωμα. Όσο πάμε προς την άκρη, τόσο καλύτερη τρίχα. Επίσης ρόλο παίζει η προέλευση των τριχών, αφού το αρσενικό είναι αυτό με την υψηλότερη ποιότητα τρίχας .
Υπάρχουν αρκετοί κατασκευαστές με τρία να είναι τα μεγαλύτερα ονόματα που προσφέρουν κορυφαία προιόντα διαχρονικά: Winsor & Newton (series No7), Raphael (σειρά 8404 /8408/ 8826) και Da Vinci (1500). 

 Τα πινέλα φυσικής τρίχας αποφεύγετε να τα χρησιμοποιείτε τόσο με ακρυλικά, όσο και με λάδια, γιατί φθείρουν την τρίχα. Ισχυρά διαλυτικά ή εναμέλ, καλό θα ήταν επίσης να μην χρησιμοποιούνται. Ακόμα και τα μεταλλικά χρώματα, επειδή περιέχουν μικροσκοπικά ρινίσματα, χαράζουν μικροσκοπικές αμυχές στις τρίχες του πινέλου.

Τα συνθετικά πινέλα έχουν βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Κυκλοφορούν μάλιστα διάφορες μίξεις συνθετικής με φυσική τρίχα που η πινελιά τους είναι πολύ καλή. Όμως έχουν ακόμη κάποια βασικά θέματα.
α) Η υποδεέστερη απορρόφηση χρώματος, δηλαδή θα πρέπει να φορτώσετε περισσότερο χρώμα και σε μεγαλύτερη συχνότητα.
β) Η έλλειψη ελαστικότητας, που καταλήγει στο γνωστό τσιγκελάκι στην άκρη της μύτης λόγω κάμψης των τριχών μετά απο ένα διάστημα χρήσης. 
Τα συνθετικά πινέλα κοστίζουν φθηνότερα σε σχέση με τα Kolinsky (Νο 1 = 2,5 έναντι  9 ευρώ). Όμως, αν σκεφτεί κανείς την συχνότητα που πρέπει να αλλαχθούν, ο παράγοντας κόστος δεν υπολογίζεται, αφού παρόλο το τριπλάσιο ή τετραπλάσιο κόστος ενός πινέλου με φυσική τρίχα, αυτό με φροντίδα θα κρατήσει χρόνια.

Αν κάποιος δεν θέλει να πάρει φυσική τρίχα, αλλά θέλει ένα καλό συνθετικό, από τα καλύτερα είναι τα Da Vinci (σειρα nova synthetics), αλλά και τα Cotman της Winsor & Newton (σειρά 222).

(πηγή: https://www.modelclub.gr/forums/index.php?topic=24457.0)

Επιλέγετε οι ίδιοι τα πινέλα σας και αποφεύγετε τις παραγγελίες εξ αποστάσεως. Τα πινέλα αυτά επειδή συνήθως είναι χειροποίητα, δεν είναι 100% ίδια μεταξύ τους σε σχήμα ή μύτη . Επίσης έχουν υπάρξει κατά καιρούς θέματα με τον ποιοτικό έλεγχο, αφού όταν αγοράζεις κάτι που θεωρείται και τιμολογείται ως κορυφαίο, έχεις τις ανάλογες απαιτήσεις. Πέρα απο τον έλεγχο με το μάτι, κάποια καταστήματα ειδών ζωγραφικής (δυστυχώς όσο πάμε όλο και λιγότερα) αν το ζητήσετε θα σας δώσουν ένα κομματάκι χαρτί και λίγο νερό. Αφού βουτήξετε το πινέλο στο νερό, κάντε μια δυνατή απότομη καθοδική κίνηση κόβοντας τον αέρα. Αν οι τρίχες του πινέλου επανέλθουν στο σωστό σχήμα και σχηματίσουν σωστή μύτη, αγοράστε το πάραυτα. 

Εκτός από τα πινέλα ζωγραφικής στην αγιογραφία χρησιμοποιούνται ακόμα:

1) Πινέλα για το βερνίκωμα της εικόνας . Από φυσική τρίχα, κοντή και ψαλιδισμένη στην άκρη και ανοξείδωτη βάση. Πριν τη πρώτη χρήση καθαρίζονται με white spirit. Χρησιμοποιούμε διαφορετικό πινέλο για το τελικό χέρι.

2) Πινέλα για πέρασμα της γομαλάκας πριν την εφαρμογή του μιξιόν

3) Φτέρες χρυσώματος

4) Πινέλα χρυσώματος

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ:

Χειροποίητα πινέλα ζωγραφικής από τρίχα Κάστορα (kolinsky)των εταιρειών Winsor & Newton (series No7), Raphael 8404 και Da Vinci (1500). Σειρά 612/daVinci Maestro 11.

• πινέλα συνθετικά από τα καλύτερα είναι τα Da Vinci (σειρα nova synthetics 1105), αλλά και τα Cotman της Winsor & Newton (σειρά 222).

• Πινέλο βερνικώματος Σειρά 657/ da Vinci VA18 (design/καλό για γόμμα λάκκα)

• Πινέλο βερνικώματος Σειρά 687/ da Vinci 5080 (η πιο λεπτή τρίχα)

• Πινέλο βερνικώματος Σειρά 686/ da Vinci 5040 (αντέχει διαλύτες)

• Πινέλο βερνικώματος Σειρά 689/ da Vinci 550 (φυσική τρίχα από κατσίκι)

• Πινέλο Σειρά 658 (μαλακό πινέλο για χρυσό)

Πώς φροντίζουμε τα πινέλα μας 

Χρήση, καθαρισμός και αποθήκευση είναι το τρίπτυχο συντήρησης των πινέλων.

Αφού πλυθεί και στεγνώσει το πινέλο, πρέπει να σιγουρευτούμε ότι θα κρατήσει το σχήμα του. Η καταλληλότερη ουσία για αυτή την δουλειά είναι το... σάλιο. Σαλιώνουμε τα πινέλα και μετά  στρίβουμε την τρίχα  με τα δάκτυλα δίνοντας το σωστό σχήμα. Τέλος, βάζουμε το καπάκι για καλύτερη προστασία. Αν τύχει κάποιες τρίχες να  επιμένουν να πετάνε δεξιά και αριστερά, πριν επιχειρήσετε να τις κόψετε,  βουτήξτε το πινέλο σε αραβικό κόμι, σχηματίστε την μύτη και αφήστε το μερικές μέρες. Το αραβικό κόμι στην ουσία είναι ίδιο με την κόλλα που αρχικά είχε επάνω το πινέλο όταν το αγοράσατε. 'Εχετε μεγάλες πιθανότητες οι τρίχες να διορθωθούν και το καλό σας πινέλο να κρατήσει για πολλά χρόνια. 

Όσον αφορά τη συντήρηση των πινέλων για το βερνίκωμα, ο καλύτερος τρόπος για να διατηρηθούν καθαρά είναι βουτηγμένα σε πετρέλαιο. Το πετρέλαιο είναι αρκετά λιπαρό για να διατηρήσει τις τρίχες μαλακές, αλλά έχει και την διαλυτική ικανότητα να τα κρατήσει καθαρά μέχρι και 10 χρόνια. Πριν το βερνίκωμα τα ξεπλένετε με white spirit και δυο φορές το χρόνο, αλλάζετε το πετρέλαιο.

                 Στέκα και Καβαλέτο

Λόγω της γραμμικότητας  του σχεδίου και των γεωμετρικά σχηματοποιημένων φωτισμάτων, ο αγιογράφος έχει ανάγκη την κατά το περισσότερο δυνατόν σταθερότητα του χεριού που χειρίζεται το πινέλο. Γι' αυτό χρησιμοποιεί σαν βάση μία ξύλινη στέκα, κυλινδρική ή τετράγωνη των 90 εκατοστών περίπου, της οποίας η άκρη καταλήγει σε μία στρογγυλή μαλακή υφασμάτινη απόλιξη για την προστασία του έργου. Στη στέκα αυτή σταθεροποιεί το κάτω μέρος της παλάμης που κρατά το πινέλο. Η μία άκρη της στέκας στηρίζεται στα πόδια, ενώ το άνω υφασμάτινο άκρο της ακουμπά πάνω στην εικόνα για περισσότερη σταθερότητα. Στη ρωσική σχολή, όπου δεν γίνεται χρήση καβαλέτου, χρησιμοποιείται επιτραπέζια στέκα για τον ίδιο λόγο.

Εκτός των ανωτέρω, στην διάθεση του αγιογράφου υπάρχουν πολλά άλλα δευτερεύοντα, αλλά και απαραίτητα για κάποιες εργασίες εργαλεία σχεδίασης (πχ, γραμμοσύρτης, χάρακας, γόμες, μολύβια κλπ), χαρτική ύλη (πχ. μπλοκ σχεδίων, ψαλίδι, καρμπον, ριζόχαρτο, χαρτοταινίες κλπ), εργαλεία χρυσώματος (πχ. αχάτες, συσκευή μπεν μαρί, σεσουάρ, πλουμίδια, μαξιλαράκι, μαχαίρι χρυσού, αερογράφος  κλπ) και υλικά (πχ. ξύλινοι φορείς, ύφασμα, καρφάκια, βερνίκια, κόλλες, οινόπνευμα, κάσια, γομαλάκα κλπ)