Στίλβωμα
Το επόμενο στάδιο, που ξεκινάει μόλις στεγνώνει το αμπόλι κάτω απο το χρυσό, είναι το στίλβωμα με τον αχάτη, δηλαδή το γυάλισμα του χρυσού.Το στιλβωτό χρύσωμα μπορεί να διορθωθεί, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Πάνω στον χρυσό δεν χρειάζεται να περαστεί βερνίκι, αλλά μόνο πάνω στην ζωγραφική επιφάνεια.
Θα καταλάβουμε ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για το στίλβωμα, όταν αυτό γίνεται πολύ εύκολα, "κυλάει" δηλαδή ό αχάτης πολύ άνετα σαν να κινείται πάνω σε λεπτό στρώμα αέρος.
Ο αχάτης (Στιλβωτήρας) είναι ημι-πολύτιμος λίθος που σχηματίζεται από μίγματα silica (compounds). Περιλαμβάνει ένα μεταλικό στέλεχος και ξύλινη λαβή. Είναι πολύ ευαίσθητος σε γρατζουνιές και ζημιές και για αυτό πρέπει να φυλάσσεται με προσοχή. Τον αχάτη τον κρατάμε σχεδόν πάντοτε παράλληλο με την επιφάνεια μας μετακινώντας ανάλογα έτσι ώστε να πιάνει μεγαλύτερη επιφάνεια. Επίσης θα έλεγα ότι τον κρατάμε με την χούφτα μας και πιέζουμε με τον δείκτη που είναι τεντωμένος προς τα έξω και ελέγχει την πίεση που πρέπει να δώσουμε κάθε φορά. Προτιμητέος είναι ο κυρτός στιλβωτήρας.
Το σημαντικότερο στάδιο είναι ο τρόπος και ο χρόνος στιλβώματος. Πρέπει να βρούμε το χρονικό σημείο κατά το οποίο το αμπόλι έχει την ιδανική υγρασία που χρειάζεται ώστε ο χρυσός κατά το στίλβωμα να μην ξύνεται, αν έχει αποστεγνώσει το αμπόλι, αλλά και να μην φαίνεται θαμπός αν το αμπόλι έχει περισσότερη υγρασία. Εδώ πράγματι χρειάζεται πολύ εξάσκηση. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι το καλοκαίρι στιλβώνουμε μετά από 30΄- 45΄ μετά το κόλλημα του φύλλου και το χειμώνα μετά από 1-1,5 ώρα. Αν η προετοιμασία της εικόνας είναι με ακρυλικό στόκο craft, στεγνώνει γρηγορότερα απ' ότι αν ήταν με κιμωλία και κουνελόκολλα ή άλλο υλικό που έχει μεγάλη απορροφητικότητα. Για να καταλάβουμε πότε είναι έτοιμο μπορούμε να χτυπήσουμε απαλά την επιφάνεια του κολλημένου χρυσού με τον στιλβωτήρα και αν ο ήχος είναι βαθύς σε σχέση με τον ήχο της άλλης αμπολιασμένης επιφάνειας και όχι οξύς, σημαίνει ότι κρατάει ακόμη υγρασία και δεν είναι έτοιμη για στίλβωμα.
Τις δύο στρώσεις φύλλων χρυσού τις στιλβώνουμε ξεχωριστά. Δηλαδή πρώτα κολλάμε και στιλβώνουμε το πρώτο φύλλο, και μετά το δεύτερο ή και το τρίτο αν χρειαστεί. Με την ίδια πάντα διαδικασία κολλήματος-στιλβώματος για όλα τα φύλλα με την διαφορά ότι για το δεύτερο και για το τρίτο φύλλο περιμένουμε πολύ λιγότερο χρόνο για να στιλβώσουμε, σχεδόν καθόλου δηλαδή. Το πρώτο στίλβωμα το κάνουμε πολύ απαλά και δοκιμαστικά ίσως σε μία άκρη εφαρμόζοντας το στιλβωτήρι μας χωρίς να το πιέζουμε. Αφήνοντας να ακουμπήσει μόνο με το βάρος του. Όταν στιλβώνουμε, κινούμε τον αχάτη προς μια φορά (πχ οριζόντια και όχι μια οριζόντια και μια κάθετα) κάνοντας παράλληλες επαναλαμβανόμενες κινήσεις Η ένταση της πίεσης πρέπει να είναι σταθερή. Η κλίση του αχάτη είναι σε γωνία 30-45 μοιρών και οπωσδήποτε όχι κάθετα προς την υπο επεξεργασία επιφάνεια. Αν αυτή τον ανέχεται, και αυτό θα φανεί με την πρώτη τριβή συνεχίζουμε, αν όχι σταματάμε και περιμένουμε ακόμη λίγο. Όσο στιλβώνουμε θα πρέπει να νιώθουμε το στιλβωτήρι μας σαν να πατάει επάνω σε βελούδο. Αν τρίζει και ακούγεται σαν να χαράζει τότε έχει στεγνώσει υπερβολικά. Αν γίνουν λακκούβες ή χαράγματα στο στίλβωμα μπαλώνονται με αμπόλι και μετά κολλιέται ο χρυσός.
Αν έχει στεγνώσει και ξύνεται ο χρυσός υπάρχουν κάποιοι εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης: α) ή απλώνουμε ριζόχαρτο πάνω στην εικόνα και καταβρέχουμε με μείγμα από οινόπνευμα και απεσταγμένο νερό. Στην συνέχεια επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία κολλήματος και στιλβώματος του χρυσού. β) ή βρέχουμε ελαφρά ένα καθαρό βαμβάκι και νωτίζουμε την επιφάνειά μας. Σκουπίζουμε απαλά το περιττό νερό και μετά από λίγο επαναλαμβάνουμε το στίλβωμα. γ) Άλλος τρόπος είναι να χρησιμοποιήσουμε πιστολάκι μαλλιών. Θερμαίνουμε την επιφάνεια και ταυτόχρονα στιλβώνουμε. Έτσι ελέγχουμε και ρυθμίζουμε την υγρασία, όπως εμείς θέλουμε. Αν έχουμε πίεση χρόνου και θέλουμε να στιλβώσουμε την επόμενη μέρα, βρέχουμε μια πετσέτα και καλύπτουμε με αυτήν την εικόνα μέχρι να συνεχίσουμε την δουλειά μας.
Ο χρόνος στιλβώματος για το δεύτερο χέρι, είπαμε, είναι αρκετά πιο σύντομος μιας και απορροφάται λιγότερο νερό και στεγνώνει γρηγορότερα. Το κόλπο με την ύγρανση της επιφάνειας με σκέτο νερό χρειάζεται σε αυτό το χέρι ιδιαίτερη προσοχή και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και αν έχει στεγνώσει πολύ καλά ο χρυσός μιας και λόγω του ότι η πρόσφυση εδώ είναι ανάμεσα σε χρυσό και όχι ανάμεσα σε χρυσό και αμπόλι ο κίνδυνος να ξεκολλήσει ο χρυσός είναι πιο μεγάλος. Γενικά προτιμάμε να στιλβώσουμε όσο ο χρυσός έχει ακόμη αρκετή υγρασία κι ας δημιουργηθούν κάποιες θαμπάδες, παρά να τον αφήσουμε και έπειτα να ξύνεται.
Τέλος κάποια μικροατυχήματα μπορούμε να τα διορθώσουμε με τον ίδιο τρόπο κόβοντας αντίστοιχα κομματάκια χρυσού και στιλβώνοντας σχεδόν αμέσως προσέχοντας να μην φεύγει ο στιλβωτήρας σε περιοχές όπου ο χρυσός είναι στεγνός.
Στίλβωμα με κολλητό χρύσο
Αναφέραμε ήδη ότι ΔΕΝ ΣΤΙΛΒΩΝΟΥΜΕ ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΚΟΛΛΗΣΕΙ ΜΕ ΜΙΞΙΟΝ.
Παρόλα αυτά κάποιοι Έλληνες αγιογράφοι παντρεύοντας παραδοσιακά με σύγχρονα υλικά χρησιμοποιούν μία μέθοδο για στιλβωτό χρυσό με κολλητά φύλλα χρυσού (23.5Κ), όπου αντί για κόλλα κουνελιού & νερό χρησιμοποιούν το γυαλιστερό Μηντιουμ της Lascaux N.1.
Ανακατεύουμε
είτε 1 μέρος Μήντιουμ Lascaux N.1 + 1/3 μέρος αμπόλη + 1 και 1/3 μέρος απιονισμένο νερό.
είτε 1 μέρος ακρυλική κόλλα Ν.498 της Lascaux/Ελβετίας + 1 μέρος αμπόλι της LeFranc/Γαλλίας
Περνάμε 4 στρώσεις. Γυαλοχαρτάρουμε υγρά το υπόστρωμα με ντουκόχαρτο Ν.800-1200 μέχρι να είναι τελείως λείο.
Η επιφάνεια μουσκεύεται με τσίπουρο ή ρακί (σε περίπτωση που έχετε καθαρό οινόμπνευμα είναι πολύ δυνατό, πρέπει να αραιωθεί 50-50 με απιωνισμένο νερό ). Το χρυσό θα κολληθεί όπως με το μιξιόν, δηλαδή ακουμπάμε το χαρτί με το χρυσό απο την πλευρά του χρυσού πάνω στην επιφάνειά μας και ταμπονάρουμε με χαρτί κουζινας ή μπαμπάκι, για να απορροφηθεί τυχόν επιπλέον υγρό στην επιφάνεια της εικόνας. Εάν διαπιστώνεται ότι χρειάζεται δεύτερη επικόλληση αυτό μπορεί να γίνει αμέσως επάνω στο πρώτο χρυσό χωρίς επιπλέον επεξεργασία.
Στιλβώνουμε σύντομα (από 10 εώς 30 λεπτά).
Για το στίλβωμα μπορούμε να δοκιμάσουμε όχι απευθείας πάνω στο χρυσό, αλλά καλύπτοντάς τον πρώτα με μία χοντρή ζελατίνα (πχ από αρνητικές εντυπώσεις, πλαστικό φάκελο κλπ) και με μικρή πίεση στην αρχή.