Τετραχρωμία

Η χρήση μονάχα τεσσάρων βασικών χρωμάτων - της αττικής ώχρας (Ώχρα κίτρινη), του σινωπικό του Πόντου (Χονδροκόκκινο ή Ερκολάνο), του «ατραμέντουμ» (Μαύρο) και της μηλίας γης  (Λευκό Τιτανίου) - με σκοπό την μεγαλύτερη δυνατή χρωματική συγγένεια του συνόλου του ζωγραφικού μέρους της εικόνας,την χρωματική αρμονία, τη σεμνοχρωμια και τη μυστηριακότητα, ονομάστηκε "τετραχρωμία" και αναφέρεται στην περίφημη "Πολυγνώτεια τετραχρωμία" ή " Τετραχρωμία της Αγάπης", κατά την οποία η ζωγραφική όφειλε να μιμείται τον χρωματικό τρόπο της φύσης Τα χρώματα αυτά, αποδίδουν την αίσθηση της συνέχειας και της ενότητας της συμφωνίας και της συνοχής και γι' αυτό αποτελούν την αναγωγή στην συμπαντική ενότητα. Ο Πολύγνωτος χρησιμοποιησε και ανέλυσε τα χρώματα με τα οποία δουλεύει η φύση ως επί το πλείστον στο υλικό της μέρος (και όχι στο ψευδαισθησιακό, όπως το χρώμα της θάλασσας και του ουρανού που ενώ είναι διάφανη στην πραγματικότητα, φαίνονται γαλάζια, μπλέ).Τα καθαρά και έντονα χρώματα πχ κόκκινο, κίτρινο, μπλέ κλπ, υπάρχουν στο υλικό μέρος της φύσης σε αναλογία μικρότερη του 1/1000.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε χρώμα,αν είναι να το εντάξουμε στην τετραχρωμία, αναμειγνύοντάς το με κάποιο ή κάποια από τα βασικά χρώματα που προαναφέρθηκαν και βέβαια σε αρκετά μικρότερη ποσότητα από αυτά.

Πρόκειται δηλαδή για παράγωγα χρώματα των τεσσάρων βασικών όπως το γκρί, το καφέ, το πράσινο, το κίτρινο, το πορτοκαλί, το ροζ, κλπ..

Ας έχουμε επίσης υπ΄όψιν μας ότι ορισμένα χρώματα είναι πιο τετραχρωμικά από κάποια άλλα. Είναι δηλαδή περισσότερο σεμνά και όχι τόσο καθαρά, δυνατά, αυθαίρετα και αταίριαστα με το όλο χρωματικό σύνολο.

Για να κάνουμε το πράσινο και ανάλογα με τον τόνο, αναμειγνύουμε ώχρα κίτρινη, λίγο μαύρο, λίγο λευκό και αν θέλουμε να το τονίσουμε προσθέτουμε ελάχιστο πράσινο τσιμέντου (βλ. στην παραπάνω χρωματοθήκη όπου έχουν προστεθεί το πράσινο γης ή terra verde στα αριστερά και το πράσινο τσιμέντου δεξιά) .

Το μωβ επιτυγχάνεται σε απαλή απόχρωση με την ανάμειξη κόκκινης ώχρας+λευκό+λίγο μαύρο.

Όσον αφορά το κόκκινο, στην βυζαντινή τέχνη χρησιμοποιούσαν ένα κόκκινο πολύ πιο ζωηρό από την κόκκινη ώχρα (ιδίως σε μανδύες μαρτύρων, βήλα-κουρτίνες κτηρίων, κοκκινάδια προσώπου κλπ). Στην παραπάνω χρωματοθήκη έχει την κιννάβαρι που δίνει δυνατές πορτοκαλοκόκκινες αποχρώσεις. Πολύ καλό είναι και το λεγόμενο μίνιο αλλά και το κόκκινο του καδμίου ή της φωτιάς αλλά και κάποια κοκκινωπά βυσσινί. Αυτά άλλοτε τα χρησιμοποιούμε σκέτα ( αν πρόκειται για μανδύες μαρτύρων κλπ) είτε σε ανάμειξη με την κόκκινη ώχρα ακολουθώντας την ίδια τακτική. Επειδή όμως η ανάμειξη του κόκκινου με το λευκό δίνει ροζ, το οποίο στερείται σοβαρότητας και γλυκύτητας ο τρόπος που φωτίζουμε τα κόκκινα ρούχα είναι λίγο διαφορετικός. Αν δούμε το μπλε κοβαλτίου και το ινδικό μπλε, είναι πιο τετραχρωμικά από το ούλτραμαριν και το πρωσικό μπλε. Συνεπώς αν πχ  θέλω ένα πιο ζωηρό μπλε, για τον προπλασμό θα αναμείξω μαύρο, λίγο μπλε κοβαλτίου και λιγότερο λευκό. Έπειτα για τα φωτίσματα θα προσθέτω λευκό στον προπλασμό ή αν θέλω να είναι πιο ζωηρό το μπλε θα προσθέτω και λίγο ακόμη μπλε κοβαλτίου μαζί με το λευκό. Ωστόσο αν θέλω ένα πιο χτυπητό μπλε θα ακολουθήσω την ίδια τακτική χρησιμοποιώντας το ούλτρα μαριν αλλά με περισσότερη σύνεση.με μερικούς:

1) Περνάμε έναν σκούρο κόκκινο προπλασμό από κιννάβαρι, λίγο μπλε και μαύρο ή μίνιο, λίγο μπλε και μαύρο. Έπειτα κάνουμε τα γραψίματα ( σκιές) με νερουλό προπλασμό προσθέτοντας λίγο μπλε ή σκέτο νερουλό ( αρκετό αυγό και νερό στο μείγμα) μπλε κοβαλτίου με ελάχιστο προπλασμό. Έπειτα φωτίζουμε με σκέτο κιννάβαρι ή μίνιο ή κάποιο άλλο δυνατό κόκκινο το οποίο όμως χρησιμοποιήσαμε και στον προπλασμό. Αν τα φωτίσματα δεν φαίνονται αρκετά έντονα τότε πρέπει να σκουρύνουμε κι άλλο τον προπλασμό μας.

Για να πετύχουμε μεγαλύτερη αρμονία και χρωματική γλυκύτητα μπορούμε να κάνουμε λαζούρες. Λαζούρα είναι η χρήση μείγματος που περιέχει αρκετό αυγό και νερό αν πρόκειται για αυγοτέμπερα ή αρκετό νερό αν πρόκειται για πλαστικά και ακρυλικά χρώματα, συγκριτικά με την ποσότητα χρώματος, και το οποίο περνιέται με μεγάλο πινέλο και με γρήγορες και σταθερές πινελιές πάνω από άλλα χρώματα με σκοπό κυρίως την καλύτερη εναρμόνιση των τόνων των χρωμάτων. Όταν περνάμε λαζούρες πρέπει να κινούμε ελεύθερα το πινέλο, γρήγορα καλύπτοντας όλη την επιφάνεια χωρίς να ξαναπερνάμε κάποια σημεία. Έπειτα αν θέλουμε να περάσουμε και άλλο χέρι, πρέπει να στεγνώνουμε αρκετά την επιφάνεια με πιστολάκι μαλλιών.

Μετά την λαζούρα με προπλασμό ξαναπερνάμε τα φωτίσματα και τα γραψίματα. Αυτό μπορούμε να το επαναλάβουμε όσες φορές θέλουμε μέχρι να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.  

2) Περνάμε έναν προπλασμό με σκέτο κιννάβαρι ή μίνιο ή οποιοδήποτε δυνατό κόκκινο και έπειτα κάνουμε γραψίματα χωρίς καθόλου φωτίσματα. Μπορούμε μετά το πέρασμα των γραψιμάτων να κάνουμε λαζούρες με προπλασμό και να ξαναγράψουμε από πάνω τονίζοντας όπου το ρούχο έχει πιο σκούρες σκιές ή πιο έντονες πτυχές.

Αξίζει να αναφερθούμε ακόμα στην χρήση ενός καταπληκτικού και εύχρηστου χρώματος, της ωμής σιένας, η οποία πέραν του ότι είναι απόλυτα τετραχρωμική προσφέρει καταπληκτικές πρασινοκαφεκίτρινες αποχρώσεις και είναι ιδανική για το ζωγράφισμα του θερμού ρούχου του ΙΣ ΧΣ (το οποίο έπειτα φωτίζεται μόνο με χρυσοκονδυλιές) των σιριτιών (οι κιτρινωπές κορδέλες στο κόκκινο ρούχο της παναγίας), των επιμανικίων (ιεραρχών κλπ) και των βουνών

Πώς δουλεύουμε την τετραχρωμία: 

Στην εικόνα του Κυρίου 


  1. Με φαρδύ πινέλο καλύπτουμε ολόκληρο τον κάμπο της εικόνας και το σχέδιο ένα χέρι αυγοτέμπερας ( ίσες ποσότητες κρόκου αυγού, λευκού κρασιού και μία σταγόνα αιθέριο έλαιο λεβάντας) αραιωμένης με απεσταγμένο νερό και με την προσθήκη ελάχιστης ώχρας χρυσής.

  2. Περνάμε δεύτερο χέρι μόνο στο σχέδιο με μείγμα ώχρας χρυσής + μαύρο + χονδροκόκκινο.

  3. Ξανασχεδιάζουμε τις γραμμές του σχεδίου

  4. Υποζωγράφιση μπλε εξωτερικού χιτώνα: Σκουραίνουμε τον προπλασμό του ρούχου προσθέτοντας μαύρο.

  5. Σκουραίνουμε επίσης με την προσθήκη μαύρου τα σκοτεινότερα σημεία (περιμετρικά των ενδυμάτων, περιμετρικά των μαλλιών, γένεια, μουστάκι)

  6. Ξαναπατάμε τις γραμμές του σχεδίου με λίγο πιό σκουρο χρώμα και τονίζουμε κάτω μέρος φρυδιών, μουστακιού, περίγραμμα προσώπου                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   

  7. Δημιουργούμε τον μπλε προπλασμό του εξωτερικού χιτώνα με μαύρο και λευκό. Πρώτο χέρι αρκετά αραιό.

  8. Α'φως: προπλασμός + λευκό. Β΄και Γ΄φως με προσθήκη λευκού.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

  9. Λιλά προπλασμός εσωτερικού ιματίου: χονδροκόκκινο+λευκό+μαύρο. Α΄φως: προπλασμός και λευκό. Β΄φως:+λευκό.Γ΄φως:+λευκό μόνο στην εξωτερική πλευρά.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

  10. Προπλασμός προσώπου: Όχρα+χονδροκόκκινο+μαυρο. Καλύπτουμε πρόσωπο και μαλλιά.

  11. Προπλασμός μαλλιών: προπλασμός προσώπου+χονδροκόκκινο+μαυρο.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

  12. Α΄φως μαλλιών: προπλασμός προσώπου+ώχρα χρυσή+ελάχιστο λευκό. Χρησιμοποιώ λεπτό πινέλο.

  13. Β΄φως: Α΄φως+ώχρα χρυσή+λευκό

  14. Γ΄φως: Β΄φως+ώχρα χρυσή+λευκό. Μόνο στην εξωτερική πλευρά.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

  15. Πρώτο σάρκωμα: Ώχρα χρυσή+λευκό. Περνάμε πρώτα ένα ελαφρά αραιωμένο στρώμα και συνεχίζουμε με δεύτερο χέρι περισσότερο διαφανές.

  16. Δεύτερο σάρκωμα: πρώτο σάρκωμα+λευκό

  17. Γλυκασμός: αραιό μείγμα λευκό+μαύρο+ώχρα στην εξωτερική πλευρά του προσώπου.

  18. Πυροδισμός: χονδροκόκκινο+ώχρα αραιωμένα. Στα μάγουλα, κάτω χείλος, κάτω από τα φρύδια,κάτω από λοβό μύτης, κάτω μέρος σαγονιού, βλέφαρα, κάτω μέρος αυτιων, λαιμός στο σκιερό μερος.

  19. Τρίτο σάρκωμα: β΄σάρκωμα +λευκό

  20. Πρώτο ψιμμύθι: Γ΄σάρκωμα+λευκό

  21. Ενοποιώ το πρώτο ψιμμύθι περνώντας με φαρδύ στεγνό πινέλο και αραιωμένο χρώμα πάνω από αυτό

  22. Δεύτερο ψιμμύθι: λευκό μόνο στην εξωτερική πλευρά.

  23. Γραψίμματα: χονδροκόκκινο+μαυρο (+πρόσθετο μαύρο)

  24. Λευκό ματιών: λευκό+μαύρο+ελάχιστο προπλασμό προσώπου (+λευκό)

.