Η χρυσοκονδυλιά

;Η Χρυσοκονδυλιά είναι ένας διαφορετικός τρόπος φωτισμού των εικονιζομένων ενδυμάτων, κτιρίων, αντικειμένων κλπ που γίνεται σε ένα μόνο επίπεδο με την εφαρμογή φύλλου  χρυσού. Παραδοσιακά η τεχνική αυτή βασιζόταν στην επιχρύσωση και το βερνίκωμα της επιφάνειας που θα γινόταν η εφαρμογή, την οποία σε δεύτερο στάδιο κάλυπταν με τη χρωστική που προοριζόταν να  χρωματιστεί και ακολουθούσε η διαδικασία της χρυσοκονδυλιάς: με αιχμηρή πούντα ή άλλο εργαλείο έξυναν το χρώμα και αποκάλυπταν το υποκείμενο χρυσό υπόστρωμα. Τεχνική Sgraffito.

 https://youtu.be/8HoAYTpsa_o

Οι παλαιοί τεχνίτες εργάζονταν ως εξής: Όταν χρύσωναν τον κάμπο της εικόνας και έτριβαν τη χρυσωμένη επιφάνεια, μάζευαν όλα τα κομμάτια από τα φύλλα του χρυσού που έβγαιναν από το τρίψιμο. Τα κομμάτια αυτά τα έβαζαν μέσα σε ένα φλιτζάνι και έριχναν μέσα και λίγο νερό. Ύστερα τα έτριβαν ώρα πολύ με το δάχτυλο μέσα στο φλιτζάνι, ώσπου τα κουρέλια του χρυσού να γίνουν σκόνη. Από τη σκόνη αυτή τη χρυσή έπαιρναν όση τους χρειάζονταν και την ανακάτευαν με μια κολλητική ουσία, όπως το αραβικό κόμμι ή κόλλα αμυγδαλιάς, και με ψιλό πινέλο ζωγράφιζαν τα φωτίσματα των ενδυμάτων πάνω σε βαθυκόκκινους ή βαθυγάλαζους προπλασμούς. Έκαναν έναν προπλασμό από ώχρα, σιέννα ψημένη και λίγη όμπρα ψημένη, ενώ για τα γραψίματα χρησιμοποιούσαν όμπρα ψημένη και ύστερα φώτιζαν με χρυσοκοντυλιά. Άλλοι σκοτεινοί προπλασμοί γίνονται με λουλάκι και μαύρο ή πράσινο και όμπρα ψημένη κτλ.

Κύριο χαρακτηριστικό της χρυσοκοντυλιάς είναι ότι τα διάφορα φωτίσματα γίνονται γραμμωτά. Όλα τα φωτίσματα γίνονται με ένα μόνο φώτισμα χρυσόσκονης. Ο αγιογράφος στην περίπτωση της χρυσοκοντυλιάς εργάζεται αντίστροφα από ό,τι στο συνηθισμένο φώτισμα των ενδυμάτων. Δηλαδή αντί να αρχίσει από το πρώτο φώτισμα και να βάλει ύστερα το δεύτερο και το τρίτο, εδώ αρχίζει από το τελευταίο. Ζωγραφίζει λοιπόν το τελευταίο φώτισμα, που είναι το πιο μικρό και πιο φωτεινό. Ύστερα τραβάει παράλληλες γραμμές σπαθωτές για να ενώσει το τελευταίο αυτό φώτισμα με τον προπλασμό. Οι σπαθωτές αυτές γραμμές στο μέρος που ενώνονται με το φώτισμα είναι πλατιές. Όσο ξεμακραίνουν, στενεύουν, για να καταλήξουν στο τέλος σαν μυτερές γραμμές. Έτσι οι χρυσοκοντυλιές, καθώς είναι ενωμένες με το τελευταίο φώτισμα, θυμίζουν κάτι σαν χτένι. Οι γραμμές δεν καλύπτουν όλη την επιφάνεια του προπλασμού, αλλά μόνο ολόκληρη την περιοχή του πρώτου φωτίσματος, που είναι το πιο φαρδύ. Η σπαθωτή χρυσή γραμμή ονομάζεται χρυσοκοντυλιά και η οπτική μίξη που επιτυγχάνεται με τις χρυσοκοντυλιές είναι μια περίπτωση λυρικού φωτισμού των ενδυμάτων.

Σήμερα δεν παρασκευάζουν τη σκόνη χρυσού με αυτόν τον τρόπο που είπαμε, γιατί και ο σημερινός χρυσός δεν τρίβεται (δεν είναι αγνός), αλλά και γιατί υπάρχει έτοιμος χρυσός σε σκόνη ή σε ανάμειξη με κόλλα. Έτσι έχουμε την αχιβάδα του χρυσού και τον κύβο. Η αχιβάδα είναι ένα κοχύλι από πλαστικό που επάνω του είναι μια σταγόνα σκόνης χρυσού με κόλλα. Ο κύβος είναι το ίδιο πράγμα μόνο πιο μεγάλος, σε σχήμα ζαριού. Βουτάμε το πινέλο μας στο νερό, βρέχουμε και τρίβουμε τη σταγόνα του χρυσού και αυτός λιώνει. Έτσι παίρνουμε και ζωγραφίζουμε. Όλα όμως αυτά τα σημερινά μέσα χρυσοκοντυλιάς δεν αποδίδουν σε λαμπρότητα όπως των αρχαίων τεχνιτών, γιατί τα εμπορικά αυτά σκευάσματα είναι νοθευμένα με άλλες μεταλλικές προσμίξεις (σιδηροπυρίτη κτλ.), οπότε με τα υλικά αυτά δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί λαμπρή χρυσοκοντυλιά.

Ένας τρόπος κατασκευής χρυσοκοντυλιάς που δίνει έξοχο και μοναδικό αποτέλεσμα είναι: Σε ένα φλιτζάνι κάνουμε ένα διάλυμα από νέφτι, βερνίκι και μιξιόν.Ύστερα σε άλλο δοχείο (που τελικά θα το πετάξουμε ή θα το πλύνουμε με νέφτι) κάνουμε χρώμα από ώχρα, κίτρινο και άσπρο. Τις σκόνες αυτές τις ανακατεύουμε, όχι με αυγόξυδο, αλλά με λίγο από το διάλυμα που έχουμε, και ζωγραφίζουμε στο σκοτεινό προπλασμό τηχρυσοκοντυλιά, χρησιμοποιώντας λεπτό πινέλο. Προσμίξαμε, δηλαδή, χρώμα με το μιξιόν(=κολλητική ουσία) και ζωγραφίσαμε πρώτα τις χρυσοκοντυλιές. Αν τις ζωγραφίζαμε μόνο με μιξιόν, δε θα βλέπαμε τι έχουμε ζωγραφίσει, επειδή το μιξιόν είναι τελείως άχρωμο και διαφανές σαν το νερό. Τα ανακατεύουμε, λοιπόν, με χρώμα και ζωγραφίζουμε τις χρυσοκοντυλιές. Ύστερα από 5-10 λεπτά κολλάμε φύλλο χρυσού πάνω στην επιφάνεια της ζωγραφισμένης κοντυλιάς και το πατάμε με ένα βαμβάκι, χωρίς να τρίψουμε το μέρος παρά αφού στεγνώσει πολύ καλά ή ύστερα από μία τουλάχιστον ημέρα. Τότε καθαρίζουμε την επιφάνεια με το βαμβάκι και φυσάμε για να φύγουν τα περισσεύματα του φύλλου χρυσού. Για τέλειο καθάρισμα χρησιμοποιούμε ύστερα το βαμβάκι και ένα πινέλο πλακέ από σαμούρι μαλακό. Με το πινέλο αυτό καθαρίζουμε ανάμεσα από τις χρυσοκοντυλιές το χρυσό που δεν έφυγε με το βαμβάκι. Με το πινέλο γίνεται τέλειος ο καθαρισμός. Το χρυσό έχει κολλήσει μόνο πάνω στις χρυσοκοντυλιές, που μοιάζουν τραβηγμένες με πινέλο. Προσέχουμε να μην αργήσουμε να κολλήσουμε τα φύλλα χρυσού στις χρυσοκοντυλιές, γιατί το διάλυμα στεγνώνει γρήγορα. Αν αργήσουμε ή αν κατασκευάσουμε μεγάλη εικόνα,πρέπει να δουλέψουμε λίγο και κολλάμε το χρυσό. Προτιμότερο είναι δηλαδή να κάνουμε το ζωγράφισμα της χρυσοκοντυλιάς και το κόλλημα του χρυσού τμηματικά.

Σε νεώτερους χρόνους, αντ'αυτού η χρυσοκονδυλιά  είτε "ζωγραφίζεται" με υγρό χρυσό, είτε επικολλάται με φύλλο χρυσού πάνω απο τη ζωγραφική επιφάνεια, όπως κατωτέρω:

Αφού σχεδιάσουμε πρώτα τις γραμμές που πρόκειται να χρυσωθούν, ετοιμάζουμε ένα διάλυμα από αυγό, κίτρινη ώχρα ή λευκό χρώμα και με αυτό περνάμε τις γραμμές του σχεδίου μας.

Όταν το χρώμα στεγνώσει καλά πασπαλίζουμε με σκόνη ταλκ και την απλώνουμε με φαρδύ πινέλο για να δημιουργήσουμε ένα στρώμα προστασίας της αυγοτέμπερας από την ανεξέλεγκτη επικόλληση του χρυσού πάνω σε αυτήν. Είναι πολύ δύσκολο να αφαιρεθούν τα μικρά υπολλείματα του χρυσού που θα ξεφύγουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής.

Εφαρμόζουμε τη βάση πάνω στις γραμμές του σχεδίου με ακρίβεια δυο και τρεις φορές.Αφήνουμε να στεγνώσει κάποια λεπτά. Αν η επιφάνεια εφαρμογής είναι μεγάλη την διαιρούμε σε μικρότερα μέρη. Καθαρίζουμε από καιρο σε καιρό το πινέλο με νερό για να αποφύγουμε τη συσσώρευση του ταλκ.

Τοποθετούμε το φύλο χρυσου πανω στα σημεια χρυσώματος και με το δάχτυλο πιέζουμε ελαφρά το χαρτί. Αν η κολλα έχει ξεραθεί μπορούμε να την ενεργοποιήσουμε με την ανάσα μας.

Με μια μικρή μπάλα ψίχας άσπρου ψωμιου ταμπονάρουμε ελαφρά με προσοχή τα σημεία που χρυσώνουμε για να σταθεροποιήσουμε τον χρυσό.

Μετά από 20 λεπτά περίπου που ο χρυσός θα έχει στεγνώσει γυαλίζουμε με λίγο βαμβάκι. Έτσι αφαιρούμε και τα υπολλείματα χρυσού, καθώς και το ταλκ. Αν χρειάζεται περαιτέρω φινίρισμα, χρησιμοποιούμε ένα μαλακό πινέλο χρυσώματος.

Προστατεύουμε την χρυσοκονδυλιά απλώνοντας με πινέλο γομαλάκα αραιωμένη με οινόπνευμα 90 βαθμών σε αναλογία 50/50. Για να απαλειφθεί οποιοδήποτε ίχνος ταλκ στο τέλος καλό είναι να περαστεί όλη η επιφάνεια της εικόνας με μια στρώση αραιωμένου αυγού με 50% νερό.

Για να κολλήσει ο χρυσός σχεδιάζονται πρώτα οι γραμμές του σχεδίου με κάποια κολλητική ουσία ελαφρά χρωματισμένη με χρωστική (βλ.κατωτέρω)  και πάνω στα ίχνη αυτά κολλάει το φύλο  χρυσού

 Βάση Χρυσοκονδυλιάς με σκόρδο: 

Πάρτε μερικές σκελίδες σκόρδο και πιέστε να εξαγάγετε το χυμό τους. Φιλτράρετε αυτό το χυμό και προσθέστε λίγη κόκκινη ώχρα για να φανούν οι γραμμές χρυσοκονδυλιάς που θα εφαρμοσούν στην εικονα. Αυτό το υλικό μπορεί να διατηρηθεί για αρκετές εβδομάδες στο ψυγείο. Προσθέστε λίγο νερό για να βρείτε μια καλή συνοχή πριν περάσετε τις γραμμές με το πινέλο .

Βάση Χρυσοκονδυλιάς με μπύρα :

 Βάλτε ένα μισό ποτήρι μπύρα σε ένα δοχείο και προσθέστε μισό κουταλάκι του γλυκού κόκκινη ώχρα σε αυτό. Ανακατέψτε καλά και αφήστε το να στεγνώσει αρκετές ημέρες. Οι μελάσες που λαμβάνονται με τον τρόπο αυτό αποτελούν την κόλλα για την επικόλληση του χρυσού και πρέπει να το βάζετε λίγο πριν τη χρήση. Η προσθήκη κόκκινου ώχρας είναι να κάνετε ορατές τις γραμμές που εντοπίζονται στην εικόνα, εκτός αν η μπύρα που χρησιμοποιήσατε ήτανε σκούρας απόχρωσης. Είναι δυνατόν να επιταχυνθεί η διαδικασία ξήρανσης με θέρμανση της μπύρας αργά. Αυτή η κόλλα μπορεί να διατηρηθεί επ' αόριστον.

Πασπαλίστε την εικόνα με κιμωλία και φυσήξτε προσεκτικά για τα περισσεύματα. Στη συνέχεια ανοίξτε το βάζο και προσθέστε 2-3 σταγόνες νερό. Χρησιμοποιώντας μια λεπτή βούρτσα (σαμούρι ή συνθετικό), ανακατέψτε μέχρι να αποκτήσετε την υφή που χρειαζόσαστε ώστε να γράφει με το πινέλο λεπτές μακρυες γραμμές. Εφαρμόστε και αφήστε να στεγνώσει για 15 λεπτά. Μετά από αυτό, φυσάμε με το χνώτο μας και βάζουμε αμέσως τον χρυσό. Πιέστε με ένα πινέλο χρυσώματος. Όταν έχει σταθεροποιηθεί όλος ο χρυσός, αφαιρέστε προσεκτικά το περιττό χρυσό με μια βούρτσα σκίουρου με κυκλικές κινήσεις. Αν κάπου δεν κόλλησε ο χρυσός, ρίξτε πάλι το χνώτο σας και βάλτε το χρυσό .

Μιξιόν νερού: Μερικοί εικονογράφοι χρησιμοποιούν συνθετική βάση νερού για να εφαρμόζουν τον χρυσό. Η δυσκολία συνίσταται στην εύρεση μιας καλής αραίωσης για να αποκτήσετε λεπτές και ακριβείς ακτίνες, καθώς η αραίωση με πάρα πολύ νερό μπορεί να προκαλέσει θόλωση.